Yazan: Bora Sezer
Mitopya, basitçe açıklamak gerekirse, bir yazar veya yazarlar tarafından oluşturulan, mitolojik olmasıyla diğer üretimlerden ayrılan ve tıpkı J.R.R. Tolkien’in kendi evrenine uyarladığı ve popüler kıldığı yapay mit üretme yöntemidir. Kökeni Antik Yunan’a dayanan bu kavram günümüzde fantastik eserlerin yazımında çok önemli bir yere sahiptir.
Orta Dünya ve Arda’nın hikâyesini anlatmaya ömrünü harcamış J.R.R. Tolkien, detaycılıkta eline su dökülemeyecek, kimisi için fazla detaylı yazan bir hikâye anlatıcısı. Çizdiği tablodaki ana hikâyenin bir ağaç olduğunu varsayalım; Tolkien bu ağacı çizmekle başlamaz, önce ağacın köklerinin sağlamca duracağı verimli toprağı ve içerisinde yaşayan canlıları çizer, ardından bu ağacı besleyecek suyun kaynağını betimler. Bunları yaptıktan sonra tekrar yukarı çıkar ve ağacın çevresinde var olacak hayatı bize gösterir, o ağacın dalına konacak bir kuş için bile bir şiir yazar daha ağacı bize tanıtmadan.
Anlatacağı hikâyedeki karakterler farklı dallara ayrılsalar da köke her zaman bağlıdır ve Orta Dünya ruhuna aykırı değillerdir. Bu ruh, bana her zaman filmlerde gördüğümüz Shire gibi gelir; yeşil, barış dolu ve her zaman huzurlu. Bu ruha aykırı birçok varlık vardır Orta Dünya’da ve amaç zaten bu varlıkların ortadan kaldırılması veya etkisiz hale getirilmesidir. Köklerini Shire’a dayandırdığı dünya dallanıp budaklanmış ve gerçek bir ağaç gibi hikâyesini çevrelemiştir. Tolkien, kendisini de bir Hobbit’e benzetir, belki de bu yüzden bu dünyanın başlangıcını kendi çevresinden yapmıştır. İngiltere’nin sanayileşmesi ve Birinci Dünya Savaşı gibi olaylar Tolkien’in hikâyelerinde vuku bulan meselelere ilham kaynağı olmuştur. Shire’a yani Tolkien’in metaforik evine kadar sıçrayan bu kötülükler, Yüzüklerin Efendisi’nde gördüğümüz Isengard ve Mordor ile örtüşür. Bu nedenle hikâyelerin sonu her zaman iyi ile kötünün çatışmasıyla ve kötülüğün def edilmesiyle biter, bu da yaratmak istediği yapay mitin en belirgin özelliklerinden biridir.
Yapay mit dediğim bu hikâyeler, Tolkien’in “çerçeve anlatı” tekniğini kullanmasıyla ciddi bir mesele haline gelir. Bilbo Baggins’in yazdığı Kırmızı Kitap, Tolkien’in kaynak olarak aldığını söylediği kitaptır. Bu yola başvurmakla Tolkien, bir anlatıcı olarak kendisini unutturur ve bize hikâyenin gerçekten yaşanmış fakat üzerinden geçen zaman sonucu, Galadriel’in de bahsettiği “Zira hatırlayanlardan yaşayan yok artık” sözüyle, unutulmuş olduğunu gösterir. Binlerce yıl yaşamış efsanevi bir Elf, yaşananların unutulduğunu bize aktarır ve biz, Tolkien’in bu unutulmuş hikâyeleri bize aktarmasını dört gözle bekleriz. Yaratılan bilinmezlik bulutu, anlatıyı gizemli hale getirir, Tolkien’in, bana kalırsa, kıymeti en az bilinen özelliği olan şairliği vasıtasıyla ürettiği şiirleri de anlatıya girdiğinde her şey daha da efsanevi hale gelir.
Bir çocuk hikâyesi ile başlayan bu evren nasıl olur da bu kadar karanlık ve tehlikeli öğelere doğru uzar? Burada, tekrardan mitler devreye girer ve kahramanın, yolculuğunda aşması gereken engelleri yaratır Tolkien. Bu engeller, karanlık, sinsi fakat umutsuzluğa yol açacak kadar da korkutucudur. Kahramanımızın nasıl bu engelleri aşacağını merak ederiz ve bu noktada fantastik edebiyatın doğası gereği bu engeller aşılabilir hale gelir. Gerek bir yüzük gerekse bir büyücü yardımıyla, dezavantajları olan kahramanımız yolculuğunu tamamlar. Doğal mitlerden farkı bu kahraman seçimidir muhakkak. Bilbo ve Frodo, düşmana korku salan müthiş savaşçılar değillerdir, savaş tecrübeleri yahut onları önemli yapabilecek bir özellikleri de görünmemektedir. Tam bu noktada Tolkien, Galadriel’e şu sözleri söyletir: “Kişilerin en ufağı bile geleceğin akışını değiştirebilir”. Yaptığı bu seçim, günümüz dünyasında birçok kişinin motivasyon bulabileceği bir düşüncedir. Makineleşmiş ve doğal güzelliklerin ikinci plana atılmış olduğu bu dünya, Shire ve Orta Dünya ruhuna uzak Isengard gibidir. Bu hikâyeler, yüzeyi biraz kazıdığımızda tam da bize, sıradan insana hitap eder ve etkilediği insanı çok derinden etkiler.
Tolkien’in detaycılığının sonucudur bu etki ve her seferinde yeni konular bulunabilecek kadar geniş bir evreni bizlere sunmuştur. Ağacın dallarını göklere uzatırken köklerini de sağlamlaştırmayı bırakmamış, hikâyelerindeki karakterleri yaratan tanrılara kadar götürmüştür arka plan bilgilerini. Bunlarla kalmamış ve yapay diller üretmiş, bu dillerin farklı lehçelerini düşünmüş hatta konuşulabilir hale getirmiştir. Bu üretimi yalnızca hoşuna gittiği için yapmış, hikâyelerini yazdıktan sonra bir detay olarak eklememiştir. Dillerini ürettiği ırkları ve karakterleri sonradan yazmıştır çünkü kendisinin en büyük hobilerinden biri dil yaratmaktır. Hobbit eserini gerçekten bir çocuk eseri olarak yazmış ve aldığı olumlu dönütler sonucunda evrenini genişletmiştir. Bütün bunların tek nedeni Tolkien’in hikâyede detaycılığa önem vermesi ve yapay bir mit yaratma isteğidir.
Bu kadar detayın bir kişi tarafından düşünüldüğünü ve yazıldığını görünce etkilenmemek elde değil, aynı zamanda da fazlasıyla ilham verici. Böyle bir dehanın modernleştirdiği fantastik edebiyat, günümüzde ardılları ile devam etmekte ve Tolkien’in dünya yaratıcılığındaki detayları hala aşılamamaktadır. Oğlu Christopher Tolkien, babasından kalan notları 40 yılı aşkın süredir düzenleyip kitap haline getirmektedir. Bu kadar geniş bir dünya yaratmak ve bunu mitleştirmek, mitleştirirken yine de içinde günümüze ait problemleri bulmak Tolkien’in yaptığı en önemli iştir bana göre. Pek çok yazar evrenler yaratıp bunu güzel hikâyelerle süslemiştir fakat Tolkien evreni bu hikâyelerden bağımsız varlığını sürdürebilecek temellere oturtulmuş bir evren olduğu için fantastik edebiyattaki yerini kaybetmesi söz konusu değildir. Daha akıcı, daha eğlenceli, daha popüler hikâyeler her zaman olacaktır fakat Tolkien gibi bir yaratımın söz konusu olması için bir dehayı daha beklemek zorundayız.
