Tarih boyunca, mumyalama yöntemi birçok toplumca kullanılan bir defin tekniği olmuş. Afrika’dan tutun da Asya’ya, Avrupa ve hatta Amerika’da bile mumyalara rastlamak mümkündür. Dünya’nın birçok yerinde farklı teknikler kullanılarak yapılmış mumya örneklerini görebilirsiniz. Peki mumya denince neden aklımıza diğer toplumlar değil de Mısır geliyor? Bu sorunun cevabını öğrenmek için günümüzden binlerce yıl öncesine giderek Antik Mısır’ın derinliklerine inmemiz gerekiyor.
Antik Mısır, milattan önce yaklaşık üç binli yıllara yani günümüzden beş bin yıl öncesine kadar uzanıyor. Kulağa çok uzak bir tarih gibi gelmiyor mu? İşte bu kadar eski tarihlerde Antik Mısır toplumunun izlerine rastlanıyor. En azından yapılan arkeoloji çalışmaları ve araştırmalar bize bunu söylüyor. Peki mumyalar ile ilgili görsel bulguları nereden ediniyoruz? Tabii ki hiyeroglifler başta olmak üzere papirüsler, tabletler ve mimari yapılardan. Bunların da ötesinde, tabii ki mumyaların kendisi ve mumyanın tabutunun üzerindeki işlemeler ve boyamalar da Antik Mısır’a ait mumyalama kültürünün bulgularıdır.
Antik Mısır’da dini inanış uzun yıllar boyu çok tanrılı -Antik Mısır’da inanıldığı bilinen yüzden fazla tanrı var- olmuştur ve bu tanrıların başında da en güçlü tanrı olan Ra yani güneş tanrısı ve Horus yani gök tanrısı gelmektedir. Mısır’ın yöneticisi olan firavunların da bu tanrıların soyundan geldiğine inanılmıştır ve tanrılar ile insanlar arasındaki bağ olarak görülmüşlerdir. Buna ek olarak da Antik Mısır’da, insanların öldükten sonra da yaşadığına ve ölenlerin de bedenlerini bu ölüm sonrası yaşamlarında kullanacaklarına inanılırmış. İşte bu sebeplerle ölülerin bedenleri -özellikle firavunlar gibi önemli isimlerin bedenleri-, sonraki yaşamlarında da kullanabilmeleri için büyük bir özenle muhafaza edilir yani mumyalanırmış.
Peki mumya denince neden zihnimizde bir firavun tabutu canlanıyor? Çünkü mumyalamayı en özenli şekilde uygulayan toplum Antik Mısır toplumu. Ne kadar özenle mumya hazırladıklarını anlatacağım ama uyarayım, bazı hassas mideler kaldırmayabilir. Birazdan organlar havada uçuşacak, aman dikkat.
Antik Mısır’da mumyalama, oldukça uzun ve meşakkatli bir süreç. Bir mumya hazırlamak yetmiş günden fazla sürüyordu. Bakın yetmiş gün, yani iki aydan fazlaca bir süre, sadece bir canlının bedeninin muhafaza edilmesi için uğraşılıyor. Kulağa çok ilginç gelmiyor mu? Durun, asıl ilginç olan nasıl mumyalandığı. Mumyalamaya başlamadan önce, ölünün bedeninin sonsuza kadar yaşayabilmesi için ruh ile bedeni birleştirecek bir büyü yapılıyor. Böylelikle ölüm esnasında bedenden ayrılan ruhun, vücuda geri geldiğine inanılıyor ve bunun olması için bedenin ağzı açık bırakılıyor. Ayrıca ölünün sonraki yaşamına başlamadan önce yer altı dünyasından geçmesi gerektiğine inanılıyordu ve yer altı dünyası korkutucu canavarlarla doluydu. Ölünün yer altının tehlikelerini alt edebilmesi için de büyüye ihtiyacı olduğuna inanılırdı ve bu büyüler Ölüler Kitabı adı verilen kitaptan seçilip bir papirüse yazılarak tabutun içerisine konulurdu.
Bu büyü işleminden geçen ölü, arınma yeri olarak bilinen bir çadıra getirilirdi ve çeşitli baharatlarla, palmiye şarabıyla yıkanırdı. Yıkama işleminden sonra da Nil Nehri’nin suyuyla durulanırdı. Ardından vücudun mide kısmından bir kesik açılır ve organların çoğu çıkarılırdı. Bunun sebebi ise vücudun ilk çürüyen yerlerinin bu organlar olmasıydı. Karaciğer, akciğer, mide ve bağırsak yıkanır ve tuz bazlı bir mineralle kaplanırdı. Bu sayede organlar kurutulmuş olurdu ve vücuda geri konmak üzere bekletilirdi. Ancak kalp vücuttan çıkarılmazdı. Çünkü kalp, ölümden sonraki yaşam için gerekli olan akıl ve duyguların merkeziydi. Son olarak beyin de burundan sokulan bir kanca yardımıyla ezilerek burun deliğinden çıkarılırdı.
Bu tatsız iç organ ameliyatından sonra, yetmiş gün boyunca vücudun içi ve dışı yine bu tuz bazlı mineralle kaplanırdı. Kırkıncı günün sonunda da vücut Nil’in suları ile yıkanır ve insan bedeni görüntüsü kaybolmasın diye de cilt çeşitli yağlarla kaplanırdı. Bu işlem sonrasında da daha önce kurutulmuş olan iç organlar vücuda geri konar ve kalan boşluklar da talaş, yaprak ve bez gibi kuru materyallerle doldurulurdu.
Yetmiş günün sonunda ise sıra mumyanın sarılmasına gelirdi. İlk olarak baş ve boyun ardından el ve ayak parmakları teker teker en iyi keten bezlerle sarmalanırdı. Kollar ve bacaklar önce ayrı ayrı, sonra birleşik bir şekilde sarılırdı. Katmanların arasına da vücudu koruyacağına inanılan bazı muskalar yerleştirilirdi. Sarma işlemi esnasında da bir rahip yüksek sesle büyüler okurdu. Bu duaların da kötü ruhların kovulması ve ölünün sağlıklı bir şekilde öteki hayata geçmesi için gerekli olduğuna inanılırdı. Sonrasında beden yeniden keten bezlerle sarılır ve bezlerin arasına da yapışmalarını sağlayacak bir reçine sürülürdü. Son olarak bu vücuda bir de önceki hayatında giydiği bir kıyafet giydirilirdi. Bütün işlemleri tamamlanan mumya, özenle hazırlanmış ve değerli taşlarla süslenmiş olan bir tabutun içine yerleştirilirdi.
Oh be, anlatması bile epey uzun sürdü. İşte Antik Mısır toplumu böylesine titiz bir şekilde mumyalarını hazırlarmış efendim. Sadece insanlar değil, hayvanların da mumyalarının yapıldığına dair bulgular mevcut. Özellikle de Antik Mısır toplumunda kutsal bir varlık olarak görülen kedilerin.
Tarih boyunca pek çok farklı toplumda hazırlanmış mumyalara rastlamak mümkün. Ama hiçbiri Antik Mısır toplumu kadar titiz tekniklere ve böylesine uzun süreçlere sahip değil. Her ne kadar mumyalama yapılan bütün toplumlarda asıl amaç, ölünün bedeninin uzun bir süre boyunca ilk şekliyle kalmasını sağlamak olsa da bunu en iyi Mısırlılar yapmış. Bu yüzden de mumya denince aklımıza bu işi en iyi yapanlar yani Mısırlılar geliyor.
Şahsen ne kadar titiz olursa olsun böyle bir sürecin ölmüş cesedime bile yaşatılması hiç hoşuma gitmezdi diye düşünüyorum. Dümdüz toprağa gömülmek kulağa daha hoş geliyor nedense… Sizce de öyle mi?
