Yeni yazı dizileri, yepyeni konular; keşfedilecek yeni detaylar… Yeniden şahane bir dosya konusuyla daha karşınızdayız sevgili Geekyapar okurları! Bu seferki yolculuğumuz; efsaneleri ve hikayeleri ile mimari yapıların detaylı ve ince işlenmiş güzelliğine doğru olacak. Uzun soluklu maceramızın ilk durağın ise Rusya denince akıllara gelen ve adeta masal diyarından fırlamış gibi görünen Aziz Vasil Katedrali.
Rusya, 16. yüzyıla girerken üzerinden attığı Moğol baskısının verdiği rahatlıkla bölgesine hakim olmaya başlamıştır. Özellikle Moskova Prensliği’nin “Üçüncü Roma” olacağı kehaneti, büyük bir güçle bölgedeki Ortodoksları birleştirmeyi başarmıştır. Bu sırada IV. İvan, Rus Ortodoks Kilisesi tarafından Çar ilan edilmiş ve sonuç olarak resmen Çarlık Dönemi başlamıştır.
Güneydeki Osmanlı tehdidinden dolayı batıya, kuzeye ve doğuya doğru açılmaya karar veren Korkunç İvan, Kazan ve Astrakhan Hanlıklarına karşı savaşmış ve sonunda zafere ulaşmıştır. Ulaştığı başarıyı kalıcılaştırmak isteyen İvan, 1552 yılında Kızıl Meydan’a bir kilise inşa ettirilmesini emretmiştir. Böylece Aziz Vasil Katedrali‘nin yapımı 1555 yılında başlamış olur.
Başlangıçta Kazan Hanlığı’nın alınması üzerine ahşap olarak bir anıt kilisesi, daha sonra Astrakhan Hanlığı’nın alınması üzerine yine ahşaptan Şefaat Kilisesi yapılmasını emreden İvan, 1555 yılında zaferlerini anmak için taş bir katedral yapılmasını emretmiştir. Trinity Kilisesi‘nin yerine yapılacak olan bu şairane yapı, Rusya’nın askeri bir zaferi kutlamak adına bir ilk olarak görülmekteydi.
Bir teoriye göre Tanrı’nın yeryüzündeki krallığı olan Kutsal Kudüs’ü sembolize etmesi için tasarlanan Şefaat Kilisesi’nin pusulanın her bir yönüne kurulan toplamda sekiz şapeli vardır. Daha sonradan katedralin simetrik yapısını bozmak pahasına dahi olsa eklenen Aziz Vasil Şapeli dışında diğer şapellerin isimleri ise sırasıyla şöyledir:
- Kudüs’e Giriş
- Aziz Kiprian ve Ustinia
- Kutsal Üçlü
- Aziz Nicholas Velikoretsky
- Ermenistanlı Aziz Gregory
- Aziz Barlaam Khutynsky
- Aziz Alexander Svirsky
- Üç Patrik
Peki bu muhteşem simetriyi bozmak uğruna Meryem’in Şefaati Katedrali’ne eklenecek bir şapele ismini vermek için ne yapmıştı bu Aziz Vasil? Kimdi, neyin nesi kimin fesiydi? Ne gibi bir ayrıcalığı vardı?
Aziz Vasil, Korkunç İvan döneminde yaşayan bir köylüden başka biri değildi aslında. Sarayında rahatça yaşayan ve demir yumruğuyla ülkeyi yöneten Korkunç İvan’ın tersine bir köyde, elindeki her şeyi ihtiyaç sahiplerine vererek yaşayan biriydi kendisi. Fakat tüm basit kişiliğine rağmen 1547 yılındaki Moskova’nın üçte birini yok eden yangını öngörmesi nedeniyle etrafındakiler onu bir peygamber olarak görüyordu.
Bu mütevazı yaşamı ve yumuşak başlılığıyla bile ne hikmetse Korkunç İvan’ın korktuğu tek kişi olmayı başarmıştı. Vasil birçok kez açıkça İvan’ı azarlayarak onu tövbeye davet etmiş ama İvan sadece ona hediyeler göndererek kendini affettirmeye çalışmıştır. Fakat nazikçe hediyeleri reddederek mütevazı hayatına devam eden Vasil, kendi oğlunu bile öldürecek olan Korkunç İvan’dan hiç korkmayıp bu şiddet dolu eylemlerine devam etmesi halinde onu cehennemin beklediği söyleyerek ilk Rus Çar’ını açıkça suçlamaktaydı.
İkilinin bu tezatı yıllarca sürerek devam ederken Vasil, etrafında ona saygı duyanlarla dolmaya; İvan ise her geçen gün daha çok korku ve nefret hedefi olmaya devam etti. Zaman geçip Vasil öldüğünde ise hiç kimsenin beklemediği bir şey oldu ve kendisini açıkça günahkarlıkla suçlayan adam için Korkunç İvan sarayının surlarından çıkıp Vasil’in cenazesini omuzlarında taşıdı ve Meryem’in Şefaati Katedrali’ne defnetti. Daha sonra katedrale Vasil’i onurlandırmak için onun adı verildi.
Katedral ilk yapıldığında o meşhur renkleri ise henüz yoktu. Beyaz taşlardan oluşan katedralin sadece kubbesi altın kaplamaydı. Yapıldıktan iki yüz yıl sonra İncil’deki Tanrı’nın Krallığı’ndan ilham alınarak boyanmaya başlanmış ve 1860 yılında bugünkü hayranlık uyandırıcı haline getirilmiştir.
Tabii ki bu yapıdan bahsedip de onun hakkındaki şehir efsanesinden de bahsetmemek olmaz. Söylentiye göre yapımı tamamlandıktan sonra Korkunç İvan, böyle güzel bir yapının dünya üzerinde bir daha yapılmaması için mimarlarının gözlerini kör ettirmiştir. Bu söylenti her ne kadar Korkunç İvan’ın karakter özelliklerine uyuşsa da dünya çapındaki birçok ünlü mimari yapım için söylenmesi olayın gerçeklik payını azaltmıştır.
Bu kadar dini bir simge, tabii ki Rusya’nın değişen rejimlerine uyum sağlamakta fazlasıyla güçlük çekmiş. Her ne kadar bir Disney prensesinin yaşadığı yer gibi görünse ve birçok insan tarafından çok sevilse de Bolşevikler bu kadar güçlü bir dini simgeden pek hoşnutluk duymamaktadır. 1930’lu yıllarda Stalin, kitlesel yürüyüşleri engellediği sebebiyle katedralin yıkılmasını emretmiş.
Katedrali yıkması için görevlendirdiği ünlü restorasyon mimarı Pyotr Baranovsky, bu emre karşı çıkmış ve katedrali yıkmaktansa kendinin öldürülmesini istediğini yazmış. Bu tutumuyla “komünist tutuma karşı çıkmak” gerekçesinden tutuklanıp 5 yıl çalışma kampında çalışmış ama önce katedralin yıkılmasını ertelemiş daha sonra ise tamamen vazgeçirerek amacına ulaşmıştır. Böylece bir kez daha Aziz Vasil Katedrali bir despot ile ona karşı çıkan birini karşı karşıya getirmiş ve o despotun boyun eğmesine şahitlik etmiştir.
Yaşadığı değişimlere rağmen günümüze kadar varlığını sürdüren ve 1934 yılında müzeye dönüştürülerek Rusya halkına hizmet etmeyi sürdüren Aziz Vasil Katedrali’nin hikayesini de böylelikle anlatmış olduk. UNESCO tarafından dünya mirası olarak 1990 yılında korunma altına alınan bu sanatsal yapı, hala da göz doldurmaya devam etmekte.
Bir despotun yaptırdığı ve diğer bir despotun yıktırmaya çalıştığı bu görsel şölen umarız ki yüzlerce yıl daha varlığını devam ettirerek dünyamıza güzellik katmaya devam eder; biz de ona bakıp hayaller kurmaya devam ederiz.
