Gazete dünyanın en güzel şeyi. En azından, eskiden öyleydi. Artık pek yoklar ortalarda. Elbette yıllar ve yollar birbirine karıştıkça, dijital olan pek çok alanda fiziksel olanı bitirdikçe gazeteler de teslim bayrağını çektiler biraz. Artık günümüzde gazetelerin vazifelerini telefonlardan çok daha rahat, ucuz ve zahmetsizce görebiliyoruz. Yine de, gazetelerin büyüsü devam ediyor olacak ki, bir şekilde ahşap sandalye ve tablet bilgisayarın fiyat olarak denk olabildiği bir dünyada gazeteler faaliyet göstermeye devam edebiliyor. Bir hikmet olsa gerek, değil mi?
Belki de o hikmet işte gazetelerin tarihinde saklıdır diye düşünüp, kısa bir seyahate çıkalım istedik. Gazeteler nereden geldi? Nereye doğru istikamete başladılar? Hafif bir bilgi kahvaltısı gibi düşünüp tüketin. Tamam mıdır? Okey o hâlde, afiyet bal şeker olsun; buyurun!
1. Kökenleri Antik Roma’ya Dayanıyor!
Gazete diye adlandırdığımız şeyi, eğer “düzenli olarak yayınlanan ve kamuyu güncel olaylara dair bilgilendirmeyi amaçlayan matbu” olarak tanımlayacaksak köken olarak Antik Roma‘ya dayandırmak mümkün. Bu gayeyle çıkan ilk yayın, M.Ö. 131 civarında yayınlanmaya başlayan Acta Diurna‘ydı. Yayının adı Latinceden çevirdiğimizde kabaca Günlük Olaylar anlamına tekabül ediyor. İlk etapta Acta Diurna sadece devlet eşrafına gizli gizli dağıtılıyor. Ta ki M.S. 59 yılında Jül Sezar –bizim Sezar, evet– onu kamuya açana kadar. Acta Diurna’nın ömrü, Roma’nın başkenti İstanbul‘a taşınınca bitiyor. Bize bıraktığı miraslar ise şöyle:
- Diurna kelimesi, gevşeye gevşeye Journal, yani jurnal kelimesine evriliyor. Akademik yayınlar için kullanılan tabir bu hâlâ.
- Pek çok Resmi Gazete’nin öncülü oluyor.
- Muhteşem havalı bir sloganı var, yıllardır medya sektörüne ışık tutuyor: Publicare et propagare. Meali, “Kamuya Aç, Ve Yay!” demek. Sarih!
2. Nesneye Yanlış Adla Seslenen Biz Değiliz; Anglo-Saksonlar, Almanlar, Fransızlar, Herkes!
Dünyada gazeteye gazete diyen dil aileleri çok az. Türkî diller çiçek gibi gazet, gazete falan diyor. Ruslar Газета diyor. Diğer dillerin kafası çok karışık. Journal ve türevleri, Zeitung ve türevleri, bir yandan da Anglo-Sakson dünyasının newspaper‘ı. Halbuki haklı olan kim? Bence bizim taraf! Modern Avrupa’nın ilk gazetelerinden kabul edilen, Venedik bazlı Notizie Scritte yayınından gelen bir isim var burada. Şimdi elbette diyeceksiniz, “burası notizie diyor, scritte diyor, gazete ne alaka?” Hemen yanıtlayalım: Notizie Scritte, o zamanın parasıyla bir gazetta‘ya satılıyor. İlk adı da böyle koyuluyor.
Ki, İtalyan demişken!
