Çoğu zaman bilim insanları ne söylerlerse söylesinler, kaç tane kanıt getirirlerse getirsinler; kendi, bir, özel örneğine inanmayı seçen ve bunu öne sürerek kanıtları göz ardı etmeye çalışan insanlarla karşılaşmışsınızdır. Adil olmak adına hatta bu insanlardan biri, bir durumda mutlaka siz ve ben de olmuşuzdur. Sigara içmek, nereye bakarsanız bakın, kanser riskini artırmaktadır fakat sigara içip kansere yakalanmayan ve doksan yaşından fazla yaşayan birini tanıyorsanız; baktığınız yerleri değil, bu tek ve özel örneği öne sürmeye devam edeceksinizdir.
Taban değeri yanılgısı ya da temel oran safsatası (base rate fallacy), bu durumu açıklayabilir.
Temel oran safsatası, temelde; konuyla ilgili temel oran bilgisi, çok özel başka bilgilerle birlikte verildiğinde insan aklının, temel oran verilerini ihmal edip sadece bu çok özel diğer bilgilere odaklanarak çıkarım yapma eğiliminde olmasını anlatıyor. Sosyal psikolojide bu konu üzerine yapılan deneylere göre insanlar, özelleşmiş bilgileri, genel bilgilere tercih ediyorlar.
İstatistiklere göre dayanıklı olan bir markanın ürettiği arabadan bahsedelim mesela. Bu arabayı kullanan bir tanıdığınızın geçirdiği kazada, arabanın gördüğü büyük bir hasar varsa, markayı komple çürük otomobil üreticisi olarak nitelendirmeniz oldukça olasıdır. Veya kara ulaşımı ile hava ulaşımı kazaları istatistiki olarak karşılaştırıldığında, kara ulaşımında daha fazla kaza görülmesine karşın çoğu insanın -yükseklik korkusu gibi diğer durumlar haricinde- uçağa binmekten daha fazla korkması da yine taban değeri yanılgısına bir örnek oluşturuyor.
Bu türden yanılgıların bir açıklaması olarak istatistiklerin genellikle rakamlardan ibaret, sıkıcı veya anlaşılmaz bilgiler içermesine nazaran, istatistiklere ters düşen olayların haber değeri taşımaları, daha canlı ve ilginç bilgiler sunmaları gösterilebilir. Uçak kazaları, araba kazaları kadar sık yaşanmıyor ancak yaşandıklarında çok daha fazla can ve mal kaybına sebep oluyorlar; gazete ve televizyonlarda da doğal olarak günlerce gündemde kalıyorlar. Asitli gıdalar tüketmek ve diş rahatsızlıkları arasındaki orantı, gazetelerin arka sayfalarında yer alan bir haberken, günde iki litre asitli içecek tüketen sağlam dişli arkadaşınız kanlı canlı bir insan olarak sizinle sohbet ediyor.
Temel oran safsatası, hastaları hatasız şekilde pozitif çıkartan ancak yüzde bir oranında hasta olmayanlarda da hatalı pozitif sonuç veren bir testte aleyhinize işleyebileceği gibi; sizi, nüfusun yarısından fazlasında yüksek oranda başarı sağlayan ancak çok özel birkaç örnekte başarısız olan aşıların uygulanmasından kaçmak gibi dönülmez bir hataya da düşürebilir.
Uçak yerine otobüse binmeyi seçmek, bir mağaza yerine öbüründen alışveriş yapmak gibi durumlar, uzun vadede kişisel bir tercih olarak sadece sizin ve çevrenizdekilerin tercihlerini etkileyecek bir şey olabilir. Ancak milyarder eşinden boşanırken aldığı nafakayla çok özel bir örnek olarak gösterdiğiniz bir kimsenin nezdinde, bütün bir nafaka meselesini değerlendirmeye kalkarsanız yahut mağdurun beyanını esas almayı öncelik hâline getiren bir uygulamayı, bu durumdan olumsuz etkilenen çok özel bir başka şahit olduğunuz örnekle kıyaslarsanız, çok daha büyük zararlara sebep olursunuz.
