Reddit’in şahaneler ötesi ELI5 diye bir subreddit’i var. Biz Türkiye’de yapmış olsak “Bilal’e anlat gibi” derdik. Buraya insanlar bir konuda bilgi sahibi olmadıklarını kabul ederek giriyorlar. Daha da güzeli, bu konuyla ilgili kendilerine yapılan açıklamanın da beş yaşındaki bir çocuğun anlayacağı şekilde olması gerektiğini itiraf ediyorlar. Sonra da bir bilen çıkıyor. Cevaplar, sorulara kavuşuyor.
Örneğin, şurada okuyabileceğiniz üzere güzide Reddit kullanıcısı /u/ak2040 “explain to me like i’m 5“ demiş, ve sormuş: Neden uçaklarda elektronik aletlerin kapatılması konusunda eskiden delicesine bir takıntı varken, bu mefhum son yıllarda rahatladı? Eskiden neden kapatıyorduk, şimdi neden kapatmak zorunda değiliz? Hem de elektronik aletlerin sayısı bir on yıl öncesine kıyasla iyice cıvımışken?
Orası Reddit ya? Oh, resmen nimet dolmuş, nur dolmuş. Pilotlar, havacılık mühendisleri, bizzat testleri yapanlar çıkmış anlatmış. Biz de sizlere aktaralım istedik. Mesele şu. 80’lerde NASA ve benzeri kuruluşlar, bir takım elektromanyetik parazitlerin bir takım havayolu taşıtlarında kazalara yol açtığını tespit etmişler. En meşhuru 1981 ve 1987 yılları arasında düşen bir seri UH-60 Blackhawk helikoptermiş. Uzun süre anlaşılamamış bu düşüşlerin sebebi. Sonrasında fark etmişler ki, telsiz kulesinden gelen sinyaller Blackhawk’ların stabilitörünün kafasını karıştırmakta, helikopterin burnunu aşağıya çevirmesi komutunu vermekte.
Şimdi şöyle, bu haberin havacılık sektöründe yayıldığını düşünün. 1990’ların başındayız. Boeing’in patronusunuz. Önünüze rapor geliyor. “Amerikan askeri helikopterleri radyo sinyalleri yüzünden düşmüş, bizimkiler de benzer teknolojiler kullanıyor müdürüm” demiş mühendisler. Ne yapacaksınız? Bir opsiyon, uçağı alıp içine radyo sinyali bombardımanı yapmak. Reddit kullanıcısı ve Kanada’da bir havayolunun test departmanında çalışan /u/elietech‘in dediğine göre bugün bu yapılıyor. Yalnız bu pahalı, üstelik epey de meşakkatli. Öteki opsiyon ne?
Herkese “her şeyi kapatın abicim” demek. Çünkü;
- şirkete külfeti yok
- çalışana külfeti yok
- müşteriye külfeti yok
- rakipler de aynı şekilde hareket ediyor, o yüzden rekabete de bir zararı yok.
E şimdi neden daha rahatız bu konuda, özellikle Amerika’da? Çünkü bir noktadan sonra gerekli testler belirli bir ucuzluk seviyesine geldiği, tüketici elektronikleri sayıca arttığı, havayolu şirketleri adet olarak artıp rekabet kızıştığı için “Bizim uçuşlarımızda telefonla oynayabiliyorsunuz!” diyebilmek elzem bir hâle geldi. Bu yüzden de bir takım havayolu şirketi bastılar parayı, yeni model uçaklarını bu testlerden geçirip yaptılar. Bu arada yine elietech’in dediğine göre hâlâ her zaman bu testlerden %100 oranda geçmiyor yeni uçaklar. Ama artık sıkıntı “Kargo kapısını açık sanıyor kapalıyken” kıvamında en azından.
Ne oldu? Öğrendik, kültürlendik. Teşekkürler /r/ELI5! Bilmediğini itiraf edip hepimizi feyzlendirdiğin için, sana da ekstra teşekkürler ak2040!
