ÜÇ Maddede Özetliyoruz: Mangalar Çizgi Roman Sektörünü NEDEN Domine Ediyor?

Geçtiğimiz günlerde Twitter ana sayfamıza bir tweet düştü. Çizgi roman dükkanlarındaki çizgi roman ve manga bölümlerini karşılaştıran bu tweet, yazılmasının üzerinden çok kısa bir süre geçtikten sonra viral oldu ve okuyan herkes gibi beni de düşüncelere sevk etti. Şimdilerde beyaz perde ve televizyonu domine eden çizgi roman sektörünün nasıl bu hâle geldiğini ve Uzak Doğu’nun bağrından kopup gelen mangalar ve webtoonlar karşısında nasıl bu kadar büyük bir hezimete uğradığını sorgulamaya başladım. Şimdi gelin, bu sorgulamalarımıza yazımızda devam edelim.

It is actually so fucking over it never even started. pic.twitter.com/nUAngkpk1e

— Ursula K LeChina (@Java_jigga) March 15, 2023

Yazımızın hemen başında bir konuya açıklık getirmek istiyorum. İngilizcedeki “comics” kelimesinin “çizgi roman” olarak çevrilmesinin ardından biz Türk çizgi roman okuyucularında bir kafa karışıklığı görülmeye başladı. “Graphic novels” teriminin “comics” teriminden farkını tam kavrayamamışken şimdi hayatımıza giren “manga” ve “webtoon” gibi terimler de kafa karışıklığımızı arttırıyor. Bu kafa karışıklığını sonlandırmak için tüm bu terimlerin farklı çizgi roman ekollerini temsil ettiği konusunda ortak bir kanıda buluşabiliriz. Ülkemizde ilk defa kullanılma önceliğine sahip olduğu için “çizgi roman” kelimesini Amerikan ekolü çizgi romanları için, “manga” terimini Japon ekolü çizgi romanlar için, “webtoon” terimini ise Kore ekolü çizgi romanlar için kullanabiliriz. Bunları tıpkı İtalyan ekolü çizgi romanlarına verilen “Fumetti” ismine benzetebiliriz. Bu noktada anlaştıysak artık yazımızın asıl konusuna geçebiliriz.

Geçtiğimiz yıl Europe Comics sitesinde “Kore Webtoonları, Çizgi Roman Sektöründeki Yeni Fenomen mi?” minvalinde bir yazı yayınlamış ve bu yazıda oldukça ilginç bir istatistik vermişti. Bu istatistiğe göre tüm dünyada en fazla çizgi roman satan on şirket içinde ilk dört sırada manga satan şirketler, beş ve altıncı sırada webtoon satan şirketler yer alırken Amerikan ekolü çizgi roman sektörünü temsil eden Marvel ve DC. Comics kendilerine yedinci ve sekizinci sırada yer bulabilmişlerdi. Yani biz daha “Amerikan ekolü çizgi romanlar, Japon ekolü çizgi romanlara karşı kayıp mı ediyor?” sorusunu soramadan Kore ekolü çizgi romanlar gelip, Amerikan ekolünün iki dev şirketini geride bıraktılar. Anlayacağınız artık “çizgi roman” deyince “comics” kelimesini anlamayacağımız günler yaklaşıyor.

Şimdi gelelim asıl konumuza yani, sorunun nerede başladığına. İzninizle bunu üç maddede incelemek istiyorum;

1) Üretkenlik

Söz konusu çizgi romanlar olunca bizim aklımıza iki büyük marka geliyor: DC. ve Marvel. Bu iki dev şirket ise kuruldukları günden bu yana toplamda onar tane süper kahraman üzerinden varlıklarını devam ettiriyorlar. Hatta “on” çok iyimser bir sayı bana göre. DC., 1938’de yayım hayatına başlayan Superman ile 1939’da yaratılan Batman’in hikâyelerini 2023 yılında bile anlatmaya devam ederken Marvel, 1962 yılında Stan Lee isimli genç bir adamın yarattığı Spider-Man hikâyesini tekrar tekrar anlatmaktan kendini geri çekmiyor. Başını bu üçlünün çektiği sektörde tabii ki Sandman, Preacher, Invincible, SAGA gibi mükemmel işler çıkmıyor değil. Fakat böyle seriler ancak on yılda bir geliyor. Ve inanın, yine iyimser konuşuyorum.

Öte yandan manga sektörü tam bir üretkenlik fırtınası yaşıyor. Hikâye hatları genel olarak birbirine benzese de her yıl birbirinden farklı isimde, farklı evrenlerde geçen, farklı karakterlerin hikâyelerini anlatma amacı güden yüzlerce manga çıkıyor. Bu mangaların birçoğu tarihin tozlu sayfalarında kaybolup gitse de aralarından onlarcası başarıya ulaşıyor ve popüler kültürü derinden sarsıyor. Hâlihazırda kabul gören Berserk, Dragon Ball, One Piece, Vagabond, Bleach, Naruto ve Attack on Titan gibi büyük markalar bir kenara dursun son on yılda ortaya çıkan Demon Slayer, Blue Lock, Jujutsu Kaisen, Tokyo Ghoul, Spy x Family, Tokyo Revengers ve daha birçok manga, satış rakamlarında büyük başarılar yakaladılar. Hiçbiri kendisinden önce gelen konuları devam ettirme amacı gütmeyen bu markalar çok kısa sürede rüştlerini ispatlayarak dünyanın en çok satan çizgi romanları arasına girdiler.

Bakın burada “Tokyo Ghoul, Batman’den iyi” ya da “Artık hiç güzel Superman hikâyesi çıkmıyor” gibi şeyler iddia etmiyorum zira bu argümanların yersiz olduğunun farkındayım. Hâlâ çok güzel Batman, Superman, Spider-Man hikâyeleri yazılabiliyor, yazılacaktır da. Geçtiğimiz yıl Berkay’ın da sitemizde incelediği Wonder Woman Historia: The Amazons bir kenara dursun yine geçtiğimiz yıl yayımlanan Aquaman: Andromeda da benim nefesimi kesen çizgi roman işlerinden biriydi. Ama gelgelelim bunlar, zaten hâlihazırda Aquaman ve Wonder Woman seven bizleri etkiliyor. Yeni çizgi roman okuyucularının ilgisini çekmiyor.

Çekse bile bambaşka bir sorun ortaya çıkıyor.

2) Devamlılık

Çizgi roman dünyasının belki de en büyük sorunlarından biri kesinlikle devamlılık diyebilirim. Daha önce söylediğim gibi şimdilerde ünlü olan çizgi roman karakterlerinin birçoğu 1950’li yıllardan önce yayın hayatına başladılar ve bu da onları ilk defa 2023 yılında okumak isteyen herkesin aklına aynı soruyu getiriyor: Nereden başlamalıyım? Bunun için herkes kendi görüşlerine dayanarak “Superman okuma sırası”, “İlk defa Spider-Man okuyacaklar için rehber”, “Bunları okumadan Batman’in yeni serisine başlamayın” gibi yönlendirmeler oluşturuyor fakat sayıları yüzleri bulan bu rehberler sebebiyle okurun aklı çok daha fazla karışıyor. Öte yandan sadece bu karakterlerin kendi çizgi romanlarını düzenli olarak takip etmek bile bazen yetmiyor. Batman, Dedective Comics’in sayısında yaşadığı bir olay yüzünden karakter gelişimi yaşayabiliyor, Superman DC.’nin evrene attığı yeni bir “reboot event“i yüzünden bambaşka birine dönüşebiliyor. New 52, Rebirth derken ortaya tam anlamıyla bir karmaşa çıkıyor.

Mangalarda ise böyle bir durum söz konusu değil. Bugün Japonya’da bir manga mağazasına gidip “Pardon, ben One Piece’e başlamak istiyorum ama nereden başlayabilirim?” diye sorarsanız size gülerek One Piece #1’i uzatırlar ve siz ayrıldıktan sonra da arkanızdan dalga geçerler. Paylaşılmış evrenler, ortak karakterler mangalar için sadece bir eğlence aracıdır ve hikâyelerini bu tarz şeyler üzerine kurmazlar. Anlattıkları bir hikâyeden sıkılınca “Dur ya şuna bir reboot atalım, kahramanımızın amcası yirmi beşinci kez ölsün” demezler. Bu sayede siz de nereden başlayacağınızı tam olarak bilerek kolaylıkla okuma serüvenine başlayabilirsiniz.

3) Düzen

En başından beri fazlasıyla subjektif olduğum yazımın bana göre en subjektif kısmı tam olarak burası işte. Mangaların, çizgi romanlara karşı başarı kazanmasının en büyük nedenlerinden bir tanesi bana göre mangaların, çizgi romanlara göre daha standart bir yapıda basılması. Ekonomik şartlar yüzünden manga ve çizgi romanların fiziksel kopyalarını satın alamayacak hâle gelen, alsak da daha indirimli olacağını bildiğimiz için sürekli internetten alışveriş yapan bizler çok anlamasak da yurt dışında mağaza kültürü hâlâ çok önemli bir yer kaplıyor. Çizgi roman yayıncıları hem birbirlerinden hem de kendi içlerinde farklı farklı boylarda çizgi romanlar basarken, manga üreticileri sektör içerisinde daha standart kitap boyutlarına sahipler.

Tüm bunların yanında bir de mangaların çizgi romanlardan daha küçük boyutlara sahip olduğunu göz önüne alırsak, kısıtlı yer imkânlarına sahip mağaza yöneticilerinin neden çizgi romanlar yerine mangalara daha fazla önem verdiğini anlamış oluruz. Bu da mangaların çok daha fazla göz önünde bulunmasını ve daha fazla satmasını sağlıyor. Ülkemizde bu şekilde boyutu değiştirilen kitapların olduğunu bildiğim için size bu konunun hiç de yabana atılmayacak bir mesele olduğunu gönül rahatlığıyla söyleyebilirim.

Böylelikle yazımızın sonuna geldik. Oldukça muhtelif görüşlere sahip bir konu olduğu için aranızda bana katılmayanlar olacağını biliyorum. Ama inanın sizin de görüşlerinizi çok merak ediyorum. Sizce Amerikan çizgi roman sektörü neden bu hâle geldi? Ya da ilerleyen zamanlarda en büyük olmayı yeniden başarabilir mi? Yorumlarınızı büyük bir merakla bekliyorum.