Yıl 1999. Chris Rock, Apollo Center’da yüzlerce seyirci karşısında ikinci büyük şovu olan Bigger and Blacker ile sahne alıyor. Siyahilerin altmış beş yaşında gelecek emeklilik için gereksiz para verdiklerini, zaten ortalama ömürlerinin elli dört yıl olduğundan bahsediyor. Ortalama bir siyahi kişinin ömrünü azaltan çok şey var;bunlardan biri de NYPD, yani polisler. Yoğun bir şekilde siyahi kişilerden oluşan seyirci ise ayağa kalkıp şakaya destek oluyorlar. Bakın gülüyorlar demiyorum, şakaya destek oluyorlar.
Chris Rock, konuşmak istediği konular hakkında şakalar yazdığını söyler. Her ne kadar simsiyah deri takım elbisesi doksanlarda kalsada ne yazık ki yirmi beş sene önce yaptığı şovunda ne konuşuyorsa bugün hala onu konuşuyor. Bunun sebebi kesinlikle komedyenin kendisini tekrar etmesi değil; bunun sebebi Chris Rock’ın hâlâ haklı olması. Biz de yirmi seneyi geçmesine rağmen etkisini kaybetmeyen şovlarını ve Chris Rock’ı konuşalım.
Gündem Hep Aynı
Gündemden bahsetme, kadın erkek ilişkileri, ırksal şakaların hepsi o kadar yerinde ki yirmi küsür sene geçmesine rağmen hâlâ komik. Bakın bu azımsanmayacak bir mesele; insanların mizah anlayışlarından tutun günlük konuşmalarına kadar yirmi sene önce söyledikleri her bir sözün bugün birilerini rahatsız etme potansiyeli var. 90’lı yıllarda herkesin güldüğü bir şaka bugün ırkçı ve homofobik karşılanabilir. Yanlış anlamayın, bu bugün duyarlı olduğumuzdan değil, insanların geçmişte yeterince duyarlı olmamasından kaynaklanıyor. Kevin Hart’ın Akademi Ödülleri’ni sunamaması da bu sebepleydi hatırlarsanız, geçmişte attığı homofobi içeren şakalı tweetler o zaman çok tepki toplamamıştı ancak kendisi yediği linç sebebiyle Akademi Ödülleri’nin sunmaktan vazgeçmiş, o olaydan beri Akademi Ödülleri’nin sunucusuz sunulmasına sebep olmuştu.
Chris Rock’ın yirmi sene önce yaptığı şakasının öznesi ve ya nesnesi o zamana göre güncel olmasına rağmen genel tema, daha geniş ve çözülmesi zor bir konuya dayanıyor. Zaten Rock’ın kendisinin de bir röportajında itiraf ettiği üzere, şakalarını birkaç temel nokta üzerinde kurduğu su götürmez bir gerçek: Irk, siyaset, kadın-erkek farklılıkları ve gündemdeki çeşitli haberler. Bunların ilk ikisi komedinin evrensel temalarından; e yapılan şaka da iyiyse yirmi sene sonra da güldürmesi normal. Söz konusu kişi Chris Rock olunca da iyi olmayan şaka yok. Bakınız mesela 1999 yılında Bigger and Blacker’da yaptığı polisler ve siyahiler arasındaki ilişkiye dayanan şakanın bir benzerini 2018’deki Tamborine şovunda da yapıyor. Tamborine şovunda orantısız şiddet gösterip masum insanları öldüren polisler için kullanılan “birkaç çürük elma” teriminden yola çıktığı için şaka güncel kalıyor fakat teması aynı: polislerin siyahilere uyguladığı sistematik ırkçılık. Maalesef bu acı durum devam ettikçe Chris Rock da haklı olmaya devam edecek.
Tabi en önemlisi de kimseyi gücendirmemek. Dedim ya, insanlar yirmi sene önce bu kadar duyarlı değildi diye. Her ne kadar Chris Rock’ın materyalinde de arada biraz seksizm az biraz ırkçılık görülse de, Chris Rock’ın eski şovlarının insanları güncendirme potansiyeli günümüz komedyenlerinden ne eksik ne de fazla. O zamanlar insanlar çok farklı şeylere gülüyormuş, mizah anlayışı değişmiş işte diyebileceğiniz şovlara sahip değil.
Daha ilk şovunda yaptığı Blacks vs. Niggers şakası hâlâ kimi insanlar tarafından tartışmaya açık bir şaka, malum “N word” kullanıldığı için. Fakat çoğu komedyenin başvurduğu şekilde, bir ırkı yermek yerine aynı anda siyahileri överken bir yandan da bazı siyahi kişileri de yerin dibine sokuyor. Hani o “getto” denilen yerlerde yaşayan, filmlerde silahı yan tutup birilerini tehdit eden tipler var ya, işte onlardan biz siyahiler de nefret ediyoruz diyor. İllegallik ile ilişkilendirilen gangster kültürünü yerip sıkı çalışan ve ekmeğini kazanan, fakat o stereotipik gangster kişiler yüzünden ırkçılığa uğrayan kişileri yüceltiyor. Irkçı şaka yapılacaksa bence tam olarak da böyle yapılmalı; gözlemci, dürüst ve bütün bir kesime zarar vermeyecek şekilde. Chris Rock, kendi ırkının stereotipik şeyler yaptığını kabul edip bu ırktan herkes böyledir demek yerine “evet abi bazıları böyle, hadi onlarla dalga geçelim” demeyi seçiyor.
Komedide Öfkenin Dışa Vurumu
Chris Rock birçok filmde rol almış, gayet başarılı bir aktör ancak onun asıl parladığı yer sahne. Kendisinin de zamanında dediği üzere, filmler takım çalışmasıdır, sahne ise tamamen onun. İlk bir saatlik büyük şovu Bring the Pain’den belli, Chris Rock sahneye ait biri. Sahnedeki enerjisi çok yüksek, her ne kadar sürekli sağdan sola gezinip azıcık dikkat dağıtsa da kendini izletmeyi beceriyor. Güldürü ritmi de o kadar hızlı, şakalar arasında duraklama yok; şakaların inşa ve vurucu kısımların ikisi de kısa ve net oldukları için şakaları ardı ardına patlatıyor. Yapılan şakanın sayısını düşünüp şov herhalde birazdan biter diye süreyi kontrol edeyim dedim bir baktım daha yarım saat geçmiş.
Bu söylediklerim tabii ki de Tamborine şovunda bitiyor. Ritmi, enerjisi, şakaları yapışı ile Tamborine, tamamen başka birinin şovu: Old Man Chris. Dile kolay, en son stand-up şovu Kill The Messenger üzerinden tamı tamına on dört sene geçtikten sonra sahneye dönen Chris Rock çok değişmiş. Şovun enerjisi düşmüş, şakalar ciddileşmiş. Aziz Ansari’nin Right Now şovunda hissettiklerimi burada da hissettim. Chris Rock’ın eşini aldattıktan ve çocuklarının velayetini aldıktan sonra hazırladığı bu stand-up şovu ile otuzlarının başında nispeten gençliğinin baharında, kariyerinin zirvesinde hazırladığı şovun aynı olması zaten düşünülemez.
Tamborine’nin kendine has bir havası var. Sahnenin ışıklandırması sayesinde bazı seyircilerin yüzünü seçmek mümkün ve ne yazık ki bazı şakaları beklenen tepkiyi toplamıyor. Chris Rock’ın eski şovlarındaki şakaları günümüzde de geçerliyken, günümüzde yaptığı şakaları kimine göre sert gelebilir. Adam şovu “keşke polisler siyahiler kadar beyazları da vursa” şakasıyla açıyor ve daha da üstüne gidiyor. Chris Rock biraz gündem ve politik mizahtan ofansif mizaha dönüş yapmış gibi. Bunu yaparken de modunu biraz daha düşürmüş, şakaların ciddiyeti ve gücendirme potansiyeline uyum sağlamış. Açıkçası polisin siyahilere uyguladığı şiddet hakkında yirmi beş senedir şaka yapan birinin artık sinirlenip ofansif mizaha dönmesine ise hiçbir itirazım yok.
Siz de yıllarca aynı haksızlığa tekrar tekrar maruz kalsanız sinirlenmez miydiniz? Her ay sırf çocuğu siyahi diye polisler tarafından öldürülen bir annenin ardından, yüz kişiyi vuran beyaz bir kişinin normal bir şekilde tutuklandığını görseniz siz de “madem öyle beyazları niye vurmuyorsunuz?” diye sormaz mıydınız? Üstelik bu polisler “kötü elma” diye aklanmaya çalışılsa, siz de on dört senenin ardından sahneye çıkıp “o iş öyle olmaz” demez miydiniz? Chris Rock ne yazık ki hâlâ haklı, umarım daha fazla haklı olmaya devam etmez. Umarım bundan yirmi hatta beş sene sonra şovlarını izlediğimizde bugün de yaşadığımız gündemden dolayı utanç ve üzüntü duymayız.
