Geçen gün Facebook’un Keyword Snooze isimli bir özelliği üzerine konuşurken, belirli anahtar kelimeleri zaman akışınızda susturabilme özelliğinin potansiyel zararlarına ilişkin şöyle bir paragraf ikilisi paylaşmıştık:
“Bunun da akla ilk gelen negatif etkisi, Facebok’un mevcut yankı odası hâlini genişletip güçlendirmesi. Ancak bu çok 2007 bir kaygı. Geldiğimiz yerde zaten kimsenin kendinden olmayan görüşlerin ifade edilme ihtimaline saygısı kalmadı, nitekim hemen hemen hiçbir görüş zerafetle ifade edilmediği için insanları haksız bulmak da mümkün değil artık. Bu yankı odasının duvarlarına bir çift manto daha atabilecek bir şey gibi duruyor Keyword Snooze.
Ancak okey. Yankı odasından çıkmak isteyenler için kapı gibi /r/all var, alt alta Erkek Hakları Aktivistleri, Feministler, Donald Trump’çılar ve Vahşi Kapitalizm Karşıtları gibi grupların fikirleriyle tanışabiliyor, görebiliyorsunuz. Yankı odasında memnun olanlar da işte özel olarak seçtikleri dokuz kişilik Facebook feed’lerinden dünyayı süzmeye devam. Hayat!”
Akabinde okurlarımızdan Aykut Gülşahin, Facebook üzerinden nezaketle iltifat etti bize; biz de iltifatını alıp şahlandık. Aykut, “daha çok konuşulmalı bu yankı odası mevzusu” dedi. Katılmadan edemedik. O yüzden buradayız. Müsaadeniz varsa size bir yankı odası oturmasına gelmek istedik. Nasılsınız, keyifler nasıl? Çoluk çocuk iyi mi? Yengemler iyiler inşallah? Maşallah, maşallah. Velhasıl, gelelim sebeb-i ziyaretimize…
Yankı odası nedir?
Ne anlıyorsanız o.
Bir odaya giriyorsunuz, sokuyorsunuz kafayı. Bağırıyorsunuz içeriye ama, tüm duvarlar sesi sektiren bir malzemeyle kaplı. Var Allah için, en az yüz, yüz elli duvar var. Belki milyon, belki milyondan da fazlalar. Ama hepsi o sesi sektiren malzemeyle kaplı olduğundan, ne duysanız onu söylemiş oluyorsunuz bir yerde. Ne söylediyseniz de onu duyuyorsunuz gerisin geri. Yankı odasının metaforik tanımı bu.
Söyleyin, kaçınızın sosyal medya akışlarına da uyuyor bu tanım?
Facebook ilk çıktığında, görev beyanı “birbiriyle benzer ilgi alanlarına sahip insanları buluşturmak” değildi; ancak bir noktadan sonra olayın Amerikan üniversiteleri arasında bir sosyal ağ kurmakla sınırlı kalmayacağı anlaşıldı ve yeni bir hedef olarak 2007 civarında bu belirlendi. Feed ve Page unsurları eklendikten sonra Facebook bunun iyice altını çizmeye başladı. Ancak, aslında eksik anlatıyorum. Facebook bu hareketlerin çoğunda itici güç değildi. Facebook, ve bir noktada tüm sosyal mecralar “ortak ilgi alanlarına sahip insanları buluşturma” çizgisine kullanıcılarının talepleriyle geldiler.
Bakın, bu sitelerin arkasındaki algoritmaları tasarlayan insanlar aptal değiller. Onların yanında çalışan satışçılar, reklamcılar, yöneticiler ve halkla ilişkilerciler de gerizekalı değil. Bu işten para kazanmak, yapabiliyorlarsa da iyi bir iş yapmak için orada olan insanlar bunlar. Yüksek oranda kullanıcı verilerine göre hareket ediyorlar.
YouTube‘a kızıyorsun mesela, devamlı aynı videoları gösteriyor diye. Kızıyorsun ya hani? İşte orada kızdığın şey YouTube değil aslında. YouTube sana devamlı aynı videoları gösteriyor ama, sen en son ne zaman başka bir video izledin? İki video arasındaki doğal bir başkalıktan söz etmiyorum. Vlog çeken YouTuber videosundan vlog çeken YouTuber videosuna, Jimmy Kimmel‘dan Jimmy Fallon‘a, Charlie Bit Me‘den David After Dentist‘e bir başkalık değil. En son ne zaman başka bir video izledin, görünce “Oha ben böylesini görmedim” dediğin?
İzlemediğin için, YouTube sana önermiyor. Facebook da aşağı yukarı böyle çalışıyor. Bu yüzden de tüm sosyal medya siteleri arasında en yankı odasına benzeyen o.
Sen AK Parti üyesi ya da sempatizanısın, bu konuda paylaşımlar yapıyor ve beğeniyorsun. Facebook sana önce Sabah ve Yeni Şafak‘ın yaptığı paylaşımları çıkartıyor. Sen CHP‘lisin, gençlik kolları üyesisin, önemli bu konu senin için. Facebook’un sana ilk iş göstereceği şey ya Sözcü, ya Cumhuriyet. Bu gizli bir şey değil, algoritma uzun süredir böyle çalışıyor. Daha fenasını söyleyeyim mi? Böyle çalışmasına da biz yardımcı oluyoruz.
AK Parti üyesi olan, hasbelkader feed’inde Sözcü gördüyse; önce paylaşanı sessize alıyor, sonra siteden çıkıyor sinirinden. Facebook senin ikisini de yapmanı istemiyor. CHP gençlik kolları üyesi arkadaş Sabah paylaşanı görünce üç saat girmiyor siteye. Facebook bunu da istemiyor. Sana daha çok reklam gösterecek, senin daha çok etkileşimden veri alacak. Bu yüzden senin geri bildiriminle, senin tahammülsüzlüğünün huyuna gitmek üzere şekil değiştiriyor.
Zaten bunu aktif olarak da yapıyor insanlar. Trigger warning diye bir konsept var mesela. Farklı görüşle karşılaşınca asabının bozulması hakkına saygısızlık yapmamak adına, böylesi bir olasılığın varlığını önce okuyucuna ilan ediyorsun; bunun adı da görgü ve nezaket oluyor. Aslında adı tabela. Tabelanın üstünde “Burası şu fikrin yankı odasına aittir” yazıyor. “Fikre biat etmeyenlerin geri dönmesi önemle arz edilir“. Çünkü bir yandan, fikri belirtenin de fikri garip bulanla tartışacak edep ve adabı yok.
Çare? Bana kalırsa Reddit. Reddit yankı odası kurmaya en münasip platform aslında. Sadece suyu pet şişeden içenlerden oluşan sağlıklı bir topluluk oluşturup, gün boyu suyu cam şişeden içenlere söverek rahatlamak mümkün sitenin doğası dahilinde. Ancak herkes kendi teşnesine göre bir topluluk oluşturabildiği için, irili ufaklı her türlü fikrin yüksek volümlü seslere çıkabilmesi ve duyulabilirlik kazanması mümkün oluyor. Bu duyulabilirlik de Reddit‘in en cümbüşlü yerinde oluyor. /r/all.
/r/all’da her şey var. Her şey var. İstemediğiniz şeyler de olacak. Nefret söylemlerine yaklaşan fikirler ve topluluklar, sizin savunduğunuz ve inandığınız ve hatta savunup inanmayı kimliğinizin çekirdek bir parçası hâline getirdiğiniz düşüncelerle ölümüne dalga geçen insanlar; sahip olduğunuz düşünceleri çok çirkin bir biçimde ifade ederek sizi düşüncelerden soğutanlar… Her şey var. Yankı odasından çıkmak, kafanızı çıkarmak mı istiyorsunuz? Hiçbir topluluğu sessize almadan, /r/all‘da gezinin bir ay kadar.
Görün, görebileceğiniz her türlü kötü fikir ve düşünceyi. Vakit ayırıp topluluğun derinlerine girmenize bile gerek yok. Sadece görün. Bir görecek, iki sinirlenecek, üç çıldıracak ve dördüncüsünde artık sentez kurmaya başlayacaksınız.
Ben gerçekten ekseriyeti çok kötü niyetli ve kompleksli seksist erkeklerden oluşan Men’s Right Activists grubunun döktüğü çirkin argümanlara baka baka, cinsiyet eşitliğinin gerçek ya da mümkün olmadığı; mümkün olan ve kovalanması gereken şeyin cinsiyet rollerine verilen ehemmiyetin yok edilmesi konumuna ulaştım örneğin.
- Tezim, kadınların yıllardır gördüğü açık ve bariz ayrımcılığın onlara erkeklerle eşit fırsatlar verilene kadar mücadele ederek yok edilmesiydi.
- Gördüğüm antitez, erkeklerin de kadınlar kadar ayrımcılık yaşadığını ve kadınların haksız yere kendilerini kurbanlaştırıp ekstra muamele görmelerinin yanlış olduğuydu.
- Sentezim, bütün bunları doğuran şeyin ‘erkekler şöyle yapar’ ve ‘kadınlar böyledir’ gibi cümleler olduğu, önce bu cümleleri yok etmenin gerektiği istikametinde doğdu.
Yankı odasından çıkmanın kazanımı budur. Diyalektik.
Sizin ilacınız /r/all mı bilmiyorum. Yankı odanızda memnun da olabilirsiniz; onu da bilmiyorum. Fakat çıkmak isteyen varsa, kırmızı hap orada duruyor. Anımsatmak istedim.
